Amatör Teleskop Yapımı 11 :Kolimasyon Ayarının Yapılması Mutlu Son ve İlk Işık

Teleskobumuzun kundağını tasarladık ve uygun şekilde monte etmişsek sırada teleskobumuzun optik ayarını yapılmasına gelmiş demektir. Yapılacak bu ayara kolimasyon denir. Daha sade bir anlatımla kolimasyon aynamızın optik ekseni işe göz merceğinin optik eksenlerinin çakıştırılması işlemidir.

Genellikle amatörlerin aynayı biçimlendirmekten sonra en çok zorlandığı aşamalardan biridir.

Ancak biraz sabır ve el alışkanlığından sonra sorun olmaktan çıkacak ve teleskobunuz gözleme hazır hale gelecektir.

İşlemlere geçmeden önce kolimasyon ayarı yapılmamış ya da ayarı bozulmuş bir teleskoptaki satürn'ün nasıl görüleceğine bakalım.

Kolimasyon ayarı yapılmamış teleskopta Satürn'ün görünüşü

Kolimasyon yapılmamış

Kolimasyon yapılmış

1. Kolimasyon İçin Kendinizi Hazırlayın

Yeterli dinlemiş ve sabırlı olmalısınız. Kolimasyon ayarı olmayan teleskobunuzla aynı gece ayarı yapıp gözlem yapmayı beklemeyin.Çünkü el alışkanlığı bunda son derece önemlidir.Ayarlamanız günlerinizi alabilir. Ama el alışkanlığı kazandığınız zaman 10 dk bu ayarı yapabileceksiniz.

2. Kolimasyon Başlığı Yapın

Bunun için teleskobunuzla birlikte gelen göz merceğinin kapağını (vizör kapağı) alın, tam ortasına küçük değil küçücük bir delik açın ve yerine tekrar takın.

3. İlk Hizalanması Gereken Ayna İkincil Ayna

Kolimasyon başlığındaki delikten ikincil aynada, birincil aynanın tutucu vidaları görülmelidir.
Ayar vidaları ve çalışma prensibi el yapımı teleskoplarda farklı olsa da temel mantık ikincil aynada birincil aynayı ve aynanın tutucu elemalarını tam ortada görmektir.

4. Çoğu Hizalama Olayında Hizalanması Gereken İkincil Ayna Değildir

Her İhtimale karşılık önce ikincil ayna hizalanmalıdır. Yeni bir teleskop aldığınızda ya da el yapımı teleskop yaptığınızda öncelikle ikincil aynayı halletmelisiniz. Ancak çoğu zaman ikincil aynayı hizalanması kolimasyonu tamamlanmasını sağlamayacaktır.

5.Yansımalar Kafanızı Karıştırıyorsa Birincil Aynayı Bir Kartonla Kapatarak Yansımasını Engelleyebilirsiniz

Teleskop içindeki birincil aynanın üzerine renkli bir karton yerleştirerek yapabilirsiniz. Ancak bunun teleskobun optik tüpünü açmanız gerekebilir.

6.İkincil Aynayı Bakaçtaki Görüntünün Tam Ortasına Getirin

Çoğu teleskopta ikincil ayna üç adet vida ile ayarlanır. Buna ek olarak genellikle bir vida ikincil aynayı sabit tutar. Ayrıntılar için elinizdeki teleskobun kılavuzuna bakın.

Eğer el yapımı bir teleskop ise hangi vidaların ikincil aynayı kontrol ettiğine emin olun.
Yanlışlıkla ikincil aynanın birincil ayna üzerine düşmesini engellemek için teleskobu yatay konumda iken bu ayarı yapın.

7.Beyaz Bir Karton Parçası İle Tüpü Kapatın

Şimdi birincil aynanın yansımasını ikincil aynanın tam ortasına getirmeye çalışın. Bunun için kendi yaptığımız kolimasyon başlığını kullanıyoruz. İkincil aynanın arkasında bulunan ayar vidaları ile birincil aynanın sabitleyici vidalarını görene kadar vidalarla ayar yapıyoruz.

8. Şimdi Birincil Aynayı Hizalamak Gerekir ve Bu İş İkinciden Daha Kolay

Birçok teleskobun birincil aynasının merkezi işaretli şekilde gelir. Eğer sizin aynanızın ortası işaretli değilse ufak bir beyaz kağıt ile ortasını işaretleyin.
(Bunun için zaman harcayın ve tam merkezi bulun)
Kulllandığınız  kağıdın çapı ikincil aynanınkinden küçük olacağı için bu durum gözlem esnasında sıkıntıya sebep olmayacaktır. Genellikle 1 cm çapınca bir beyaz kağıt önerilir.

9.Bakaçtan Baktığınızda Gördüğünüz Gözünüzün Yansımasını Birincil Aynanın Tam Ortasına Getirmelisiniz

Birincil aynanın arkasındaki ayar vidalarını kullanın. Bu vidalar çoğu teleskopta çiftler halinde olur. Birisi ayar yapmaya birisi ise yapılan ayarı sabitlemeye yarar. Bu vidaların aynayı nasıl kontrol ettiğini anlamak için biraz zaman harcayın.

10. Unutmayın! Gözünüzün Yansıması Birincil Aynanın Ortasına Gelecek İkincil Aynanınkine Değil

Ayarlama bitince , ikincil ayna tutucu örümceğinin merkezden kayması (secondary offset) sonucu oluşabilir. Ancak gözümüzü birincil aynanın ortasında görebiliyorsak bunu sorun etmeye gerek yoktur.

11.Artık Teleskobunuz Derin Uzay(İkili Yıldızlar hariç) ve Ay Gözlemine Hazırdır

Bu aşamaya gelince kolimasyonu durdurabilirsiniz. Ancak Güneş sistemi gezegenleri ve ikili yıldızları gözlemek istiyorsanız yıldız testi denilen kolimasyonda ince ayarlama yapmalısınız.

12. Çoğu Kişi İnce Ayar İçin Kutup Yıldızı Gibi Sabit Bir Yıldız Seçer

Güney yarım küredeki insanlar sabit bir yıldız bulmada kuzeydekiler gibi şanşlı değillerdir. Ama endişelenmeyin. Akıllı olun. İnce ayar için uzak bir sokak lambası ışığınıda kullanabilirsiniz.

13.Telekobunuzu Sözde Sabit Parlak Yıldıza Çevirin

En büyük büyütmeye sahip lensi kullanarak odaklayın.
Görüntüde doppler etkisi resmine benzer (iç içe halkalar) bir desene dönene kadar büyütün.
Eğer teleskobunuz hizalı değilse bu halkaları göremezsiniz. Hizalı ancak ince ayar yapılmamışsa halkaların simetrik olarak içiçe olmadığını görürüsünüz.

Halkalar sağ alta doğru kayıyor

Olağan yıldız testinde halkaların simetrik görünüşü

Kolimasyonun çalışma mantığı ve görüntüye etkisi

Kolimasyonun mars, jüpiter , saturn ve ay yüzeyindeki etkisinin görünüşü

14. Hedefi Ortalayın

Bunu yaparken birincil ayna vidalarını kullanın . Ancak vidalar son derece hassas ayar yapar. Çok az çevirin. Deneme yanılma ile halkaları ortaya getirin.




Kaynaklar:

http://www.wikihow.com/Collimate-a-Newtonian-Telescope-Spending-Zero-Money
http://www.kalfaoglu.com/mercek/
http://legault.perso.sfr.fr/collim.html